De wereld en de mens
De Romeinse dichter Lucretius (90 – 55 VoT) beschreef op een unieke manier de kosmos, de aarde, het leven en de mens (Meer over ‘De natuur der dingen’ in een vorig blogbericht). Volgens hem bestond alles uit kleine “eerste deeltjes” die bewogen in de leegte en zich combineerden tot complexe structuren zoals de aarde en de mens. Hij illustreert dat beeld over de wereld met heel veel waarnemingen over de natuur. Zo meende hij ook dat de geest de ziel aanstuurt die op zijn beurt het lichaam van dier en mens voortbeweegt. Bij de dood verlaten geest en ziel het lichaam en vallen ze uiteen in “eerste deeltjes” om daarna gebruikt te worden om geest en ziel van een ander individu te bouwen.
Socrates (470 – 399 VoT) ging op zoek naar waarheid en verklaring voor het gedrag van mensen (‘Socrates op sneakers’ werd in een vorige blogpost belicht). Hij deed dat vanuit de overtuiging dat Goden kosmos, aarde en mens geschapen hebben en dat na de dood de ziel van de mens eeuwig verder leeft. Om de waarheid die in elk van ons zit te achterhalen ontwikkelde hij een unieke manier van vragen stellen. Die techniek wordt tot vandaag nog steeds bestudeerd, geoefend en gebruikt.
Deze totaal verschillende manieren van naar de wereld kijken, leren en kennis gebruiken brengt Lucrates samen in één wereldbeeld.
Hier volgt een bondig overzicht van de rol, de opbouw en het gebruik van zo’n wereldbeeld.
Wereldbeeld
Er bestaan zo veel manieren om naar de wereld te kijken dat een redelijke definitie zich opdringt
“Een wereldbeeld is een coherente verzameling van concepten en stellingen die ons toelaten een globaal beeld te vormen over de wereld om zoveel mogelijk elementen uit onze ervaring te begrijpen”
- Concepten en stellingen betreffen fundamentele vragen als waar komen kosmos, aarde, leven vandaan, is er een doel en wat zijn rol en opdracht van de mens daarin.
- Ervaringen gaan over hoe ik mij voel op aarde, in de cultuur en mensengroep waar ik deel van uitmaak. Ook vragen over wat ik persoonlijk doe op deze aarde en of ik mijn leven als “goed” ervaar. Wat “goed” ook betekent.
Lucrates bouwt zijn wereldbeeld door Lucretius’ manier van kijken naar de wereld te combineren met kennis verworven via de Socratische wijze van bevragen.
- Net als in dat van Lucretius bevat het wereldbeeld volgens Lucrates elementen uit gedetailleerde observaties van alles wat er rondom ons is. Daartoe ontwikkelt de wetenschap tot op de dag van vandaag nieuwe methodes en technieken om zo objectief mogelijk naar alles te kijken. Zowel naar de onmetelijke kosmos als naar de samenstellende delen van een atoom als alle relaties daartussen.
- In datzelfde wereldbeeld passen antwoorden op Socratische vragen als wat hebben mensen tot nu toe gerealiseerd, gezegd, geschreven, bezongen, verfilmd en hoe en waarom deden ze dat. Ook spirituele vragen over waarom we hier zijn en over hoe we ons tegenover de aarde en elkaar gedragen of zouden moeten gedragen.
Structuur
Een wereldbeeld ontstaat niet zomaar. Het groeit en beweegt gedurende een mensenleven. Om verschillende invalshoeken, concepten, stellingen en ervaringen te ordenen stelde Leo Apostel (1925 – 1995) een schema voor in vier lagen. Hij doceerde logica en wetenschapsleer aan UGent en VUB. Een wereldbeeld is volgens Apostel een consistent verhaal over de kosmos en de aarde, het leven op aarde, de rol van de mens in dat leven en uiteindelijk over de eigen positie in de kosmos, de aarde, het leven en de samenleving.
Lucrates brengt deze vier lagen samen in één beeld.
- In de twee basislagen wordt gekeken door de bril van Lucretius, nl. wat leert de wetenschap over alles om ons heen.
- In de twee toplagen ontdekken we de wereld om ons heen en onszelf door steeds weer opnieuw Socratische vragen te stellen over wat en waarom iets gebeurt en hoe de mens en ik daaruit leren.
Structuur van een wereldbeeld volgens Leo Apostel
Belang
Iedere keer dat wij als mens keuzes maken en handelen speelt ons wereldbeeld mee. Net zoals Lucretius beweerde zijn wij verantwoordelijk voor die keuzes, ons handelen en de gevolgen ervan. We kunnen die verantwoordelijkheid niet op de Goden afschuiven.
Wij nemen gebeurtenissen om ons heen waar met alle zintuigen, wij verwerken die beelden in onze hersenen en kiezen bewust of onbewust hoe wij acties uitvoeren.
Een combinatie van automatismen, (voor)oordelen en beredeneerde inzichten zorgt ervoor dat we deze fases tot handelen efficiënt en snel doorlopen. Dat is de rol van ons wereldbeeld.
Impact van een wereldbeeld
Het is duidelijk dat nadenken over je eigen wereldbeeld, dat beeld expliciet maken en bijwerken een actieve opdracht is. Een levensopdracht zelfs. Om je hierbij te helpen vind je meer uitleg over het wat en waarom van een wereldbeeld op de pagina Concept, meer bepaald onder hoofdstuk 1.