Greta Thunberg als redactrice
Greta Thunberg (Stockholm, 3 januari 2003), de bekende jonge Zweedse klimaatactiviste, nam het initiatief voor een klimaatboek*. Het is een verzameling geworden van 103 opstellen van twee tot vijf bladzijden. Greta Thunberg zelf schreef er 16. Deze benadering heeft het voordeel dat veel opinies aan bod komen, het nadeel dat een aantal thema’s en feiten vaak herhaald worden en niet altijd even consistent.
Enkele zeer bekende namen uit de klimaatdiscussie of de economie verleenden hun medewerking, zoals Bill McKibben, Kate Raworth, David Walles-Wells, George Monbiot, Margret Atwood, Lucas Chanel, Thomas Piketty en Naomi Klein. Maar ook veel mensen waar ik voor het eerst iets van lees, zoals Olúfémi Táíwò (°1956) van de Cornell University, Wnjira Mathai (°1971) Kenyaans activiste, Amitav Ghosh (°1956) een Indiaas auteur.
Het boek behandelt de essays in vijf thema’s gevolgd door een opsomming van praktische acties in verschillende rollen om klimaatverandering te beheersen.
De grote thema’s
Hoe het klimaat werkt
Bij wijze van introductie komen de obligate opsommingen van koolstofkringlopen, recente temperatuurstijgingen en de lange ontkenning van klimaatverandering aan bod. Het effect van kantelpunten en een kaart met acht belangrijke klimaatfenomenen is heel krachtig. Dit zijn (1) smeltend ijs op de noordpool, (2) smeltende permafrost, (3) ijsverlies op Groenland, (4) uitdrogende bossen boven de noordpoolcirkel, (5) vertragende golfstroom, (6) krimpend Amazone regenwoud, (7) ijsverlies in West- en Oost Antarctica en (8) afstervende koraalriffen. Het is beangstigend dat deze wereldwijd verbonden fenomenen de aarde over kantelpunten kunnen tillen waarbij de temperatuurstijging onbepaald versneld wordt.
De “champagne curve” met historische consumptie uitstoot van CO2 opent de ogen voor het feit dat
- 10% van de wereldbevolking, en daarbinnen vooral de rijkste 1%, hun verbruik aan energie, materiaal en vlees moet aanpassen;
- 40% ongeveer goed zit;
- 50% nog over heel wat ruimte beschikt om meer te consumeren
Hoe onze planeet verandert
In dit deel behandelt verschillende aspecten van klimaatverandering. Naast klassiekers als effect op fauna en flora, stilvallen van golfstroom en straalstroom, waterophoping in een warmere atmosfeer, heviger bosbranden, zijn de meest interessante
- Methaan is als broeikasgas (BKG) dat 83 keer erger is dan CO2. Methaan verdwijnt na 40 jaar volledige uit de atmosfeer en 20% van uitgestoten CO2 is er na 10.000 jaar nog steeds. Acties t.a.v. methaan hebben dus snel resultaat én tegelijk hebben alle acties op CO2 die we nú niet doen nog eeuwenlang gevolgen;
- Vrijkomen van methaan uit de permafrost en oceanen zijn het gevaarlijkste voor versnellen van de klimaatverandering zijn;
- Het effect van oceanen is dat ze tot nu de opwarming vertragen maar dat effect is aan het omkeren en ze gaan de warmte ineens voor héél lange periode vasthouden;
- De wereld bestaat uit 45% tropische wouden, 27% arctische, 16% gematigd en 11% subtropische bossen. Het is voor het klimaat belangrijk om oude wouden met rust te laten en aparte bossen aan te leggen voor industrieel gebruik van hun biomassa;
- Van een aantal zaken weten we niet goed of ze op lange termijn het klimaat opwarmen of afkoelen, zoals aerosollen en wolken. Het feit dat kennis teveel gemonopoliseerd is in het Noorden terwijl veel effecten zich in het Zuiden manifesteren vertraagt de opbouw en toepassing ervan.
Hoe het ons beïnvloedt
Als het warmer wordt functioneert ons lichaam minder goed en neemt de economische efficiëntie af. Het omgekeerde is ook waar: alles wat we doen voor het klimaat helpt lucht op te schonen, ziektes te bestrijden, insecten binnen hun areaal te houden, grond vruchtbaar te houden, voedingswaarde van voedsel te verbeteren en efficiënter te functioneren.
Voor het eerst komt in het boek de grote tegenstelling tussen het Globale Noorden en het Globale Zuiden naar voren. Heel wat voorbeelden van gevolgen van de klimaatopwarming tonen aan dat zij die er het minst toe bijdragen er het grootste slachtoffer van zijn. Voorbeelden zijn
- Kleine eilanden waarvan kusten eroderen en de visserij verloren gaat;
- Het Tsjaadmeer dat 90% verdwenen is;
- Het land van de Samen waar het kweken van rendieren onmogelijk wordt door uitdunnen van bossen en inpalmen voor mijnen en windmolenparken;
- Inheemse volkeren in Afrika, Zuid Amerika en Azië worden in hun bestaan bedreigd terwijl hun ecologische manier van leven net goed is om de klimaatopwarming tegen te gaan. Het bewijs is dat de meest diverse biotopen in de wereld liggen in gebieden waar inheemse volkeren in harmonie met de ecosystemen leven. Wat kunnen we leren van hun technieken?
“Niet de kosten voor de transitie maar het instorten van de samenleving door opwarming groter dan 3°C is de grootste kost.”
Eugene Linden, Het klimaatboek p. 212
Wat we eraan gedaan hebben
In dit hoofdstuk komt het activisme van Greta Thunberg naar boven. Het Globale Noorden (o.m. Canada, de VS, Australië, Nieuw-Zeeland, Rusland, het VK, Duitsland, België, Finland, Zweden, China, India) heeft 90% van de historische klimaatopwarming veroorzaakt. We hebben meer dan dertig jaar lang de andere kant opgekeken en doen nu nog eerder aan greenwashing dan aan effectief klimaatbeleid. Nationale statistieken bevatten niet alle sectoren voor BKG uitstoot en al zeker niet de uitstoot van geïmporteerde producten. Het effect op groeiende ongelijkheid wordt systematisch onderschat. Technologieën als Carbon Capture worden gepromoot, maar de meeste experimenten stoppen na een aantal jaar. Deze techniek kan enkel werken dicht bij de productieprocessen, CO2 uit de atmosfeer halen is een illusie. Recycleren van plastic afval is vaak greenwashing door het dumpen op grote schaal in Turkije, Afrika en Azië.
- Ons eetpatroon van vlees vreet veel land en energie en verschraalt de grond door uitputting en meststoffen. Daardoor gaan veel insectsoorten verloren waardoor de hele voedselketen onder druk staat;
- Transport kan verbeterd worden door elektrisch te rijden maar voertuigen vervangen kost tijd en het volume aan transport neemt sneller toe dan de elektrificatie. Vliegen, vooral gegroeid voor toerisme, wordt enkel op heel lange termijn duurzaam;
- We moeten alles op alles zetten om anders en vooral minder te consumeren van wat veel energie vraagt. De industrie – vooral staal, cement, chemie, vlees – moet veel meer innoveren in processen die geen broeikasgassen als bijproduct hebben.
Wat we nu moeten doen
Informeren! Er zijn al veel activisten maar er zijn nog veel te veel mensen die niet weten dat er een crisis is en wat die inhoudt.
“[…] zodra je op de hoogte bent van de situatie, zodra je een volledig beeld hebt, weet je min of meer wat je moet doen. En misschien nog belangrijker, dan weet je ook wat je niét moet doen”
Greta Thunberg, Het Klimaatboek p. 347
Een veel voorkomend probleem is cognitieve dissonantie. Als we bewust klimaatopwarming bevorderen praten we ons gedrag goed i.p.v. het aan te passen.
Heel veel mogelijkheden liggen open als we bereid zijn onze voedingsgewoontes aan te passen, land en oceanen weer te laten “verwilderen”, in veel richtingen onderzoeken en investeren… We zijn allemaal inter-individuen die bij een groep willen horen en daarom is voorbeeldgedrag heel belangrijk. Het voorbeeld van de CORONA-aanpak komt in veel essays terug. We zijn er, in veel landen, in geslaagd de krachten te verenigen, te investeren in werkende oplossingen en te overtuigen.
We zullen met genoeg moeten zijn om eerlijkheid te eisen van onze politici en consistentie tussen wat ze zeggen en doen. Ervaring uit vroegere grote evoluties leert dat 25% van, in dit geval, de bevolking in het Globale Noorden gemobiliseerd moet worden.
De rol van de media is cruciaal. Door tegenstanders of belanghebbenden van de status quo onevenredig veel aan het woord te laten verdoezelen ze de crisis en vertragen ze de maatschappelijke transitie. Media moeten transparant, correct en compleet rapporteren over wat gaande is en welke oplossingen effectief duurzaam werken. Deze transitie vereist dat we onze silo’s verlaten, over alle domeinen en regio’s heen kijken en vooral luisteren naar mensen uit de frontlinies. Zij leven in bedreigde gebieden van de wereld, in wereldsteden of verstedelijkte gebieden en kennen vaak zeer pragmatische oplossingen.
Veel bijdrages over deze “herschepping van de wereld” komen uit Afrika, Zuid-Amerika, Azië en Oceanië. Het thema van de historische verantwoordelijkheden van het Globale Noorden komt vaak terug, evenals de vraag naar terugbetaling door de grote structuren van organisaties als VN, IMF, Wereldbank nu eens écht aan te passen om de stem van allen te horen en aan te wenden. Deze visie en vraag vanuit het “Zuiden” aan het “Noorden” blijft in communicatie over klimaatverandering bij ons vaak ondergesneeuwd.
Lijst van acties
In de actielijst richt Greta Thunberg zich tot verschillende rollen in de maatschappij. Sommige adviezen zijn alom bekende, andere springen er dan toch even boven uit
- Met z’n allen de crisis onder ogen zien en eerlijk voor faire oplossingen gaan waarbij we niemand achter laten;
- Als individu het verbruik van materialen en energie vermijden eerder dan compenseren; je informeren en daarbij luisteren naar wat mensen in de frontlinie te zeggen hebben; spreken over klimaatverandering maar daarbij rekening houden met de waarden van anderen;
- Als maatschappij transparant en volledig rapporteren zodat we de crisis zien, investeren in technologieën die echt duurzaam zijn en de vervuilers doen betalen en voor de rechter brengen;
- Politici, ondernemers en journalisten hebben de taak en verplichting klimaatverandering ernstig te nemen, fouten uit het verleden recht te zetten en voortaan consequent te zijn in het oplossen.
Conclusie
Uit meer dan honderd opstellen enkele trends en gedachten halen is altijd subjectief. Het boek heeft het voordeel dat het heel breed informeert en begrijpelijk geschreven is. Tegelijk brengt het voor wie klimaatverandering regelmatig volgt niet zoveel nieuws.
Het voldoet aan Greta Thunbergs idee dat iedereen die beter geïnformeerd is de klimaatcrisis serieus neemt en misschien zelf activist wordt. Het is ook een vrij optimistisch boek, met in ruwweg één derde van de essays realistische acties. Eén derde bestaat uit meer utopische acties en de rest is informatief.