Deel 2: Plastics en nabeschouwingen
In 2024 hielden de VN twee belangrijke COP meetings, één over biodiversiteit en één over klimaat. In Deel1 werd hierover kort verslag gedaan. Deel 2 gaat over de vergadering over plastics en algemene bedenkingen.
Onderhandelingen over plasticafval
De vijfde Intergovernmental Negotiating Committee (INC) vergadering van de United Nations Environment Programme (UNEP) met 3.300 vertegenwoordigers uit 170 landen in Busan, Zuid Korea, van 25 november tot 1 december.
Op de INC meeting van maart 2022 – t.g.v. 50 jaar VN conferenties over het milieu – werd beslist een internationaal wettelijk bindend instrument tegen plasticvervuiling te ontwikkelen, ook in het mariene milieu. Doel van deze top was om die procedures concreet te maken.
Hoofdprobleem is dat vandaag de kostprijs om nieuwe plastics aan te maken lager is dan om plastics te recycleren. Plastics nemen de vlag voor de vraag naar olie over van de vraag voor energie, die loopt terug omwille van de klimaatacties. Wereldwijd wordt slechts 6 tot 9 % van alle plastic een tweede keer gebruikt. Het meeste eindigt op een stort, in een verbrandingsoven of in het leefmilieu.
Op de top stond een groep ambitieuze landen, zoals Japan, de EU-lidstaten, Chili, Canada, Rwanda en diverse arme groeilanden (die het al moeilijk hadden met de COP29 klimaat besluiten) tegenover de ongewone coalitie van Rusland, de VS, China, India, de Verenigde Arabische Emiraten, Iran en vooral Saudi-Arabië die (meer) olie willen bovenhalen1.
Het moment van de waarheid is aangebroken. We hebben een historische kans om de wereldwijde plastic-crisis aan te pakken en ons milieu, onze gezondheid en onze toekomst te beschermen. – Inger Andersen, directeur van het VN-milieuprogramma, bij aanvang
Op 1 december is er na een week onderhandelen en manipuleren door lobbyisten een consensus rond de vijfde versie van de tekst van de voorzitter. Die zet alles nog eens op een rijtje en schort de besluitvorming op tot volgende sessie.
De pluspunten van deze tekst zijn
- Een sterkere focus op de menselijke gezondheid en de levenscyclus van kunststoffen;
- Duidelijke definities van belangrijke termen als plastic, plasticvervuiling en plasticafval. Dat biedt een basis voor een consistente interpretatie en implementatie;
- Bijlagen met te verbieden producten en chemische stoffen;
- Bepalingen over kunststoffen voor eenmalig gebruik en kunststoffen met een korte levensduur, laten toe schadelijkste vormen van plasticvervuiling terug te dringen;
- Nadruk op transparantie en rapportage van statistische gegevens sturen aan op verantwoording afleggen;
- Verbod voor open storten en verbranden van plastic afval. Deze praktijken dragen aanzienlijk bij aan de achteruitgang van het milieu en de volksgezondheid.
De focus op maritieme verontreiniging door emissies van vistuig, plastic pellets en microplastics uit alle bronnen is ook belangrijk..
Kortom een stap in de richting van een allesomvattend protocol, maar het is wachten op de volgende INC-meeting. Nu nog vastleggen waar en wanneer! Ondertussen explodeert de productie van nieuw plastic en blijven we leven met de schadelijke effecten van microplastics. Wetenschappers vonden die al in het milieu, de lucht, vers gevallen sneeuw en in organen zoals de placenta.
Werken deze toponderhandelingen nog?
Omdat deze VN wereldwijde “hoogmissen” over klimaat, biodiversiteit en nu ook plastiek zo’n povere resultaten opleveren hoor je steeds meer stemmen opgaan om het anders aan te pakken. Velen pleiten ervoor om in kleinere organisatievormen samen te werken met overheden, industrieën en consumenten (wij allemaal!). De grootste voordelen zouden dan zijn2
- Autonomie: regio’s krijgen zelfredzaamheid en zekerheid in de waardeketen van de post-fossiele economie, van mijnbouw over productie, infrastructuur, transport, distributie en opslag;
- Geopolitieke coalities: ontwikkelde landen maken akkoorden met ontwikkelende landen;
- Technologiewedloop: regio’s ontwikkelen en bezitten hun eigen energietechnologie van de toekomst, met eigen kampioenbedrijven.
Je kan stellen dat die grote blokken rond de EU, de VS en China al ontstaan. Maar wie zorgt dan voor het mondiaal gelijke speelveld? Als de handel in CO2-certificaten (het Europese systeem voor emissiehandel)3 wereldwijd moet gelden dan moet één organisatie de regels definiëren, beschrijven, onderhandelen, opleggen en afdwingen. Zijn we dan niet terug bij de VN? Straffer nog, de VN moet dwingende sancties kunnen opleggen. Iets wat veel landen nu gewoon naast zich neerleggen.
Om over na te denken
De muizen die deze toppen baren doen je nadenken. Dat deed Valerie Trouet grondig en haar besluit was “I’m Out”.
De barrage aan klimaatextremen gaat gewoon door, eeuwenlang almaar sneller en sneller. Dat beangstigt me misschien nog het meest, meer dan de onontkoombaarheid. […] En tot een maand geleden zou ik u nog proberen overtuigen dat elk tiende van een graad telt en de moeite is om voor te vechten. Maar niet meer. Defaitisme verslaat soms zelfs de hardnekkigste pragmatist. Ik probeer niemand nog te overtuigen. – Valerie Trouet in De Morgen op 23 november4
Ze kreeg veel kritiek te verwerken, wat had je gedacht aan de Social Media toog. Bij collega-(klimaat-)wetenschappers was er veel begrip. Gelukkig bleven de meesten overtuigd gaan voor de wetenschap én het overtuigen van de samenleving om er iets te doen.
Zelf blijf ik nadenken rond “klimaat” en “draagkracht van ons Ruimteschip Aarde” maar wil mijn denken uitbreiden naar het domein van “de mens”. Waar komt die vandaan, hoe leert die – of juist niet – en waar gaat die naartoe? Als we beter begrijpen waarom we zo bang zijn om de toekomst recht in de ogen te kijken en redelijk te reageren kunnen we misschien oude grote verhalen hergebruiken of nieuwe bedenken om die toekomst te bepalen. Anders dreigen we weer in een “middeleeuwse” situatie te geraken van gelatenheid, fatalisme met miljoenen doden, maar deze keer in real time te zien op onze smartphones.