Verliep de eerste week van de COP27 redelijk standaard dan was de tweede dat minder, vooral naar het einde toe. Dit tweede deel beschrijft een aantal interessante punten uit deze finale week die traditioneel langer duurde dan gepland.
Enkele tussenpunten
In de loop van deze tweede week waren er een aantal blikvangers in de media.
Eerst een paar Belgische initiatieven
- België ondertekent een pleidooi om uitstoot, veroorzaakt door de overheid, netto tot nul te herleiden tegen 2050. Nationale overheden moeten als grote werkgevers en energieverbruikers het goede voorbeeld geven. Tegen de volgende klimaattop, COP28 van november 2023, streven de leden ernaar om een plan van aanpak op te stellen over hoe elk land die doelen concreet wil bereiken;
- Gewest Brussel lanceert volgend jaar een burgerparlement over klimaat. Burgerpanels van telkens honderd Brusselaars zullen vragen kunnen stellen en aanbevelingen doen. Het initiatief werd opgezet in samenwerking met “G1000”, het Belgische platform voor democratische innovatie, het geesteskind van David Van Reybrouck.;
- België lanceert het “Groene Waterstof-forum” met Egypte. Daarmee wil België als “Europese poort voor de invoer van groene waterstof” een prominente rol spelen in de handel van groene waterstof. Het forum moet de ontwikkeling van de markt voor hernieuwbare waterstof versnellen, knelpunten blootleggen en wegwerken. Het forum staat borg dat er niet aan greenwashing wordt gedaan. Vooral landen uit Afrika en Zuid-Amerika zullen leveren.
Zuid-Afrika krijgt 8,5 miljard dollar om van steenkool naar een groenere economie te gaan. Deze transitie wordt internationaal als een test-case gezien;
Geopolitiek worden bij ’t begin van week 2 posities ingenomen. Gesteund door China en India eisen landen die getroffen worden door klimaatrampen eindelijk een “loss and damage” fonds, en geen herstelleningen. China (dat pas klimaatneutraal wil zijn in 2060 en tot nu toe de “methane pledge” niet ondertekende) wil methaan meetellen in zijn nationaal reductieplan van broeikasgassen. Het zet immers sterk in op technologieën om methaan terug te dringen in steenkoolmijnen, op vuilnisbelten en in de landbouw. India (ambieert klimaatneutraal te zijn in 2070) leidt de aandacht van zijn steenkoolverbruik af door te eisen dat Europa, de VS en Japan tegen 2030 een neutraal elektriciteitssysteem hebben. Zij hebben immers het geld en de technologie. Tegelijk dringt India aan op een technologietransfert vanuit die landen om zijn transitie te versnellen.
Brazilië slaat de handen in elkaar met Indonesië en de Democratische Republiek Congo. Samen werken ze aan een ‘financieringsmechanisme’ voor de bescherming van regenwouden. De drie landen, die samen meer dan de helft van tropische regenwouden herbergen tekenen daarvoor een akkoord dat analisten omschrijven als de “Opec voor regenwouden”.
De 10-jarige Nakeeyat Dramani Sam, de jongerenklimaatambassadrice voor Ghana, zorgde voor een emotioneel keerpunt. In haar toespraak zei ze “Toon je hart en maak zelf de rekening. Het is een noodgeval. Nadat de planeet door sommigen in brand is gestoken. Ik heb een eenvoudige vraag voor degenen die het vuur hebben aangestoken; Wanneer betaal je ons terug”. Ghana werd dit jaar hard getroffen door overstromingen.
De Egyptische mensenrechtenactivist Alaa Abd el-Fattah onderbreekt zijn hongerstaking. Volgens zijn familie is hij zeer verzwakt door een hongerstaking sinds april en een drinkstaking van de laatste weken, zonder nieuws uit de buitenwereld en werd hij verplicht voedsel toegediend. Hij kiest om te blijven leven maar zal zijn staking voortzetten als hij niet vrij komt. Maar zelfs in het VK daalt de steun voor hun onderdaan.
De eindsprint
Traditioneel zijn er altijd heel wat discussies rond het opmaken van de eindtekst. Vorige keer in Glasgow moesten de Britse voorzitter Alok Sharma en de Amerikaanse onderhandelaar John Kerry al hun diplomatiek gewicht en ervaring gebruiken om het uitbannen van steenkool in de tekst te krijgen. Dit keer kreeg Frans Timmermans, de Excecutive Vice President van de EU, een hoofdrol. Was dat omdat John Kerry in isolatie moest op zijn hotelkamer wegens een CORONA besmetting?
De spanning steeg snel toen op vrijdag voorzitter Sameh Shoukry een tekst voorstelde die met haken en ogen aaneen hing en waarin niemand zich kon vinden. Was dit doelbewust van een gastland dat nog veel gas wil exporteren of een simpel gebrek aan onderhandelen op dit niveau?
Het lijkt alsof de discussie geopend wordt terwijl de klimaattop al bijna ten einde is.
Zakia Khattabi, die in naam van de EU onderhandede over uitstootbeperking
Dan ontstaat een kleine race naar de uitgang. Onderhandelaars vertrekken andere doen nachten door.
Op zaterdag avond wordt de tweespalt duidelijk:
- Onder druk van Frans Timmermans, die dreigt de onderhandelingen te verlaten, komt een nieuwe versie van de eindtekst met een eerste aanzet voor een “loss and damage” fonds. Die versie bevat randvoorwaarden als
- Veel landen moeten bijdragen;
- Het geld mag enkel gaan naar de meest kwetsbare landen;
- Én er moet een stevig pakket over het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen tegenover staan;
- De ambities van de EU om de uitstoot van broeikasgassen scherper te stellen en de uitfasering van olie en gas te benoemen stoot op een “Njet”. Niet enkel van Rusland maar ook van Saoedi Arabië. De lobby van gas- en olie-industrie in die landen was groter dan ooit, zeker nu de vraag naar die producten groot is door de oorlog van Rusland in Oekraïne. De doelstelling van 1,5°C gemiddelde klimaatopwarming ligt op apegapen!
Laat me duidelijk zijn aan onze partners: de EU is hier om een zeer goed resultaat te behalen. Maar laat ons ook duidelijk zijn: we hebben liever geen beslissing dan een slechte. En een goede beslissing is (de ambitie om de klimaatopwarming te beperken tot) 1,5 graden Celsius.
zei Frans Timmermans op dat moment.
- China en de VS gaan elkaar weer treffen over het klimaat, ondanks hun grote tegenstellingen op andere domeinen. Maar hangt deze samenwerking niet teveel af van de goede persoonlijke relatie tussen Xie Zhehua en John Kerry?;
- Een coalitie van Europese landen, waaronder Denemarken en Duitsland, en eilandstaten zoals de Marshalleilanden pleiten voor een ‘ambitieus’ resultaat dat het doel in leven houdt om de klimaatopwarming te beperken tot 1,5 graden Celsius. Voor hen moet de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen ten laatste in 2025 pieken.
Besluiten*
Een schadevergoedingsfonds is essentieel… de planeet ligt op intensieve zorg
Deze quote van Antonio Guterres, Secretaris-generaal VN, vat het allemaal samen:
Er is een historisch akkoord tussen bijna 200 landen om gebieden die getroffen worden door klimaatrampen via een schadefonds te vergoeden, maar dat is het dan ook. Géén hernieuwing of aanscherping van plannen om uitstoot van broeikasgassen verder in te tomen en de opwarming tot 1,5°C te beperken.
Zelfs het schadefonds is voorlopig nog een “lege doos”. Vierentwintig landen zijn belast met het uitwerken van concrete maatregelen over hoe het fonds zal functioneren, hoeveel er in dat fonds komt, wie ertoe bijdraagt, wie of wat in aanmerking komt voor gebruik, enz. Wat zullen de rollen zijn van het IMF, de Wereldbank, de VN? Het wordt een thema voor de volgende COP28 in november 2023.
Dat en het “klimaatfonds” voor transitie dat pas na 16 jaar over de beloofde $ 100 miljard zal beschikken! Het zal nog veel werk kosten.
Naast het erkennen van de mijlpaal over het schadefonds is uit de kritiek meteen te zien dat de traditionele wereldorde verschuift
- “Een reddingssloep, maar dan wel eentje in een kolkende oceaan… Een kleine overwinning voor de mensheid, maar nu snel die omslag maken naar een groenere economie “- onderhandelaars van Antigua, Barbados en Barbuda;
- “Door een akkoord over een schadefonds aanvaarden we om te betalen voor toekomstige schade in plaats van die te vermijden.” – Sven Teske van de University of Technology in Sydney;
- “Dit is niet genoeg voor de mensheid en voor de planeet… onze burgers verwachten dat we leiden en dat betekent de opwarming terugdringen” – Frans Timmermans (EVP);
- “Voor mij gaan die twee [beperkingen en vergoeding] hand in hand, solidariteit is ook alles in het werk stellen om verlies en schade te vermijden. Nu hinken we op twee gedachten.” – Khattabi (Ecolo);
- “Frans Timmermans heeft op een bepaald ogenblik een standpunt ingenomen dat lijnrecht ingaat tegen het Belgische. Er is 120 man vanuit België gegaan, onder wie vijf ministers, maar niemand heeft Timmermans kunnen tegenhouden. Vlaanderen maakt 14 miljoen euro vrij om aan klimaatadaptatie te doen. Een bijkomend fonds kost geld en het is de belastingbetaler die dat betaalt. We doen al veel, genoeg is genoeg.” – Aldus Zuhal Demir (N-VA), vanop het thuisfront;
- Oxfam, Greenpeace, WWF… allemaal spreken ze van een mooie doorbraak voor het fonds, mits juist gefinancierd, maar tegelijk van een gemiste kans omdat er geen verder pad naar klimaatbeheersing afgesproken is, noch over de uitfasering van olie en gas is beslist.
Emanuel Macron, Frans President, wil actie en kondigt direct na de COP27 aan dat hij vóór de COP28 van november 2023 in Dubai een conferentie in Parijs organiseert om “een nieuw financieel pact te sluiten met de meest kwetsbare landen”. Vaag genoeg om iets te doen, sterk als signaal om vanuit Europa, in Parijs, in de driver’s seat te gaan zitten.
Bedenkingen
Wat mogen we verwachten van COP28 in de UAE?
Hier zullen de olie- en gas-exporterende landen en de industriële lobby’s hun stempel nog sterker op de besluitvorming kunnen drukken.
Door dit fonds op te richten aanvaarden we de prioriteit om aan de gevolgen van de klimaatverandering te werken eerder dan aan acties om die te vermijden.
Het is duidelijk dat we verdergaan op een “business as usual” pad. Europa (als energie verbruiker) en VS (als energie verbruiker én producent) hebben moeten inbinden tegenover China en India (grootverbruikers van energie – deels voor onze producten – met de ambitie om pas na 2050 klimaatneutraal te zijn) en allerlei producenten van energie uit gas en olie. De grens van 1,5°C klimaatopwarming is begraven. 2°C is misschien nog haalbaar.
Om tijd en goodwill te kopen hebben ze ingestemd om de deur te openen naar een systeem om de schade van klimaatrampen te vergoeden. Dat zal meer dan nodig zijn nu we eerder dreigen door te stoten naar de 2,5 tot 2,9 °C opwarming. Tenzij we er in dit decennium alsnog in slagen om emissies van broeikasgassen drastisch te beperken. Zou de aarde ons tot het inzicht brengen om verstandiger te handelen? Hier nog eens herhalen dat de verwachte opwarming voor Europa dubbel zo hoog zal zijn els het mondiale gemiddelde! En dan weten we nog niet welke kantelpunten we overschrijden.
Zijn klimaat COPs nuttig?
Die vraag keert altijd terug na zo’n half mislukte / half gelukte top. Van Rio de Janeiro (1992), over Kyoto (1997), Kopenhagen (2009) tot Parijs (2015) was het proberen om een grens af te spreken voor de opwarming die alle landen accepteerden. Dit is de fameuze 1,5°C opwarming, omdat we dan onder de gevaarlijke 2°C blijven. Sinds Glasgow (2021) wordt jaarlijks gevraagd om de plannen aan te scherpen zodat we rond de 1,5°C zouden blijven. Met de huidige maatregelen evolueren we immers naar 2,5 tot 2,9 °C opwarming, ver voorbij de grens van 2°C waarbij gevaarlijke feed-forward mechanismes kunnen optreden en de opwarming doorslaat naar nog onbekende waardes.
Klimaatopwarming is een wereldwijd probleem en kan enkel op wereldwijde schaal aangepakt worden. We zijn dus gedoemd om deze langzame weg van vooruit (druk van ngo’s) en achteruit (druk van industriële lobbyisten) te gaan. Het is ook de plaats waar we naar alle landen luisteren. Maar zonder de druk van bijv. G20, deze fora van de VN en de daar gemaakte afspraken zou de opwarming nog sneller en nog veel harder toeslaan. We zouden nu al de 1,5°C overschreden hebben.
Ik ben West Vlaming, hier staan mensen graag met beide voeten op of zelfs in de grond. Er is alvast op deze COP weer één stap gezet. Op naar de volgende!
