Inleiding
Het probleem van klimaatopwarming voor Europa komt maar echt naar boven als alle elementen samenkomen. In de EU28 van 2018 leefde 39% van de bevolking in steden en bracht deze groep 47% van het BNP. Door de intense bevolking en grote concentratie staat Europa voor specifieke opdrachten om de klimaatopwarming tegen te gaan.
De klimaatopwarming is niet alleen een probleem van het milieu en bepaalde ecosystemen, het raakt ook alle grote politieke onderwerpen van de 21° eeuw – denk aan ontwikkeling, migratie en veiligheid.
François Gemenne, De Standaard 12 & 13 maart 2022
Als de temperatuur boven de 2°C stijgt, komen alternatieve oplossingen over heel Europa onder druk. Hernieuwbare energievoorzieningen als wind (minder oppervlaktewinden), waterkracht (droogte en minder water) en zelfs zonne-energie (meer aerosollen) zwakken af. Economie komt onder druk door problemen van havens en stromen van industrie gebieden en transport wegen.
Gevolgen
De industrie moet zijn kwetsbare supply chain versterken. Veel elementen komen uit andere continenten waar ook klimaatopwarming heerst. Hitte is de grootste vijand van de industriële supply chain omdat mensen uitvallen (sterven, allergieën, ziektes, mentaal…), fabrieken en infrastructuur overstromen en moeten gerepareerd worden. De ingeschatte kosten voor het herstellen van schade door hittegolven en branden t.g.v. klimaatopwarming gaan van 5 tot 10 miljard euro / jaar op vandaag naar een geschatte 40 miljard euro per jaar in 2080.
Toerisme zal veranderen. Wintertoerisme wordt ingeruild voor verlengde periodes van zomertoerisme. Sommige streken worden te dor en te droog voor toerisme, daartegenover staan hoge kosten voor irrigatie en koeling om de huidige toestand te rekken.
De warmte zorgt voor droogte afgewisseld met regen en overstromingen. Dat brengt bacteriën en insecten mee waardoor ziektes en allergieën gaan uitbreiden, zowel in intensiteit als in periode in het jaar.
Met hitte komen er vele afgeleide gevolgen. Hittegolven (55.000 premature doden) en fijn stof (430.000 premature doden) zullen enkel maar erger worden bij opwarming waardoor nog eens 30.000 extra premature doden per jaar verwacht worden (d.i. het aantal doden aan COVID-19 in België). Ook heel wat mensen gaan lijden onder post traumatische problemen en depressie, te vergelijken met wat we onder COVID-19 meemaakten, maar dan voor een veel langere periode.
Het gevaar is dat er één lange ketting komt van minder begoede mensen die in minder goed uitgeruste buurten en woningen terecht komen, die minder info krijgen, die minder toegang hebben tot hulp, enz.
Vooral steden zijn kwetsbaar voor voorziening van voedsel, de grote hoeveelheid niet goed geïsoleerde huizen, de concentratie aan minder begoeden, minder mogelijkheden tot afkoeling,
Acties
Het IPCC adviseert vooral om in steden te werken aan ecosystemen als groene ruimten, vijvers, moerasgebieden voor stedelijk stormwaterbeheer en groendaken voor warmtereductie.
De grote beperkingen voor de huidige initiatieven komen van een beperkte erkenning van de problematiek bij het grote publiek en gebrek aan politieke wil tot samenwerken over landen heen. De grote investeringen die (upfront) nodig zijn, worden nog beperkt door wetgeving. Sommige steden als Rotterdam, Hamburg (zij gebruiken het “Donut model” van Kate Raworth), en landen als Verenigd Koningkijk, Frankrijk en Denemarken … zetten de trends.
Het algemene gevoel is dat er nog niet integraal op lange termijn wordt gewerkt en nog teveel op basis van de situatie van vandaag, zonder rekening te houden met verwachte veranderingen. Europa heeft nood aan een grote variëteit van oplossingen wegens zijn ligging op het noordelijk halfrond, de stedelijke versus platteland opstelling. We moeten op lange termijn denken, uitvoeren en vooral consequent volhouden.
Gezondheid is een ondergeschoven zorgenkind in de klimaataanpak. Alles is tot nu toe gericht om doden en ongevallen te voorkomen door te waarschuwen om binnen te blijven en te drinken bij hitte. Er moet meer gedaan worden aan verlagen van temperatuur in lokalen, in tuinen en parken. Daarbij zal wel moeten worden opgepast dat groene, vochtige constructies om ruimtes te koelen zelf geen broeihaarden worden voor nieuw soorten insecten en bacteriën die mensen besmetten.
Op dit moment worden de gevolgen van klimaatopwarming nog steeds onderschat. Dat zien we omdat de veranderingen sneller gaan dan de simulaties voorspellen. Dat is ook normaal omdat ondanks alles wetenschappers de gevolgen optimistischer interpreteren dan de modellen aangeven.
Het verzekeringswezen moet op zoek naar een nieuwe aanpak voor schadevergoeding, nu nog te gefragmenteerd, zoals o.a. de risico indekking door herverzekering.
In de cyclus “nergens => plan => plan & strategie en => al toe aan aanpassing van plan & strategie op basis van realisaties” staan alle landen op een verschillend punt. Slechts enkele landen zitten al in de laatste fase.
Figuur: Inschatting maturiteit van landen t.a.v. klimaatbeheersing (AR6 chapter 13, p. 79)
Er is een veel betere coördinatie nodig om inefficiëntie te vermijden en maatregelen te voorkomen die elkaar tegenwerken. De meeste van de huidige maatregelen zitten nog op het niveau van aanpassen, klimaatservices* en niet van de nodige transformatie en gedragswijziging. Ook de nodige evaluatie en leerprocessen ontbreken
Ondanks inmenging van de EU en stimulans zijn er nog weinig budgetten concreet toegewezen aan klimaatbeheersing. Die budgetten zijn ook zeer divers en worden vaak niet gecatalogeerd als klimaat gerelateerd. Daarom is het geheel niet transparant en kan er geen volledig overzicht van gemaakt worden, laat staan een benchmark binnen de EU of wereldwijd.
Er is nood aan publiek – privaat initiatief. Privaat initiatief is van nature risico vermijdend, soft, verspreid en hoofdzakelijk gericht op behoud van de status quo. Te vaak is privaat initiatief gebaseerd op enkele events (bijv. overstroming, storm), windows of opportunity, technologie en onderschat het onze kwetsbaarheid als de temperatuur verder stijgt. De overheid moet een kader scheppen voor lange termijn denken, geïntegreerd werken over verschillende gevaren en oplossingen en daarbij stabiliteit voor een lange periode creëren.
De perceptie van de burger over wat echt gebeurt met klimaat verschilt nog sterk per regio en sociale positie (inkomen, opleiding, politieke gezindheid…). Er is te weinig geweten over hoe de burger klimaatverandering bekijkt en nog minder over wat die al doet of verandert in zijn dagelijks leven.
Voorlopers in support van burgers en ondernemingen zijn het Verenigd Koningrijk, Nederland, Duitsland en Frankrijk. Maar zelfs daar blijven soms eenvoudige ondersteunende maatregelen, zoals waterbesparing, isolatie, efficiënte verwarming… uit.
Veel losse initiatieven in
- Grote steden (energieluwe gebouwen en transport…);
- Nationale overheden (beschermen kusten en indammen rivieren, bebossing…);
- EU (Natura2000, Green Deal, Fitfor55…)
zijn nog silo’s en per sector gericht. Ze worden bemoeilijkt door een teveel aan diverse administratieve procedures, nationale trots en het “not invented here” syndroom. Sommige initiatieven hebben averechtse effecten. Zo worden huizen duur tot onbetaalbaar door de opgelegde isolatienormen.
109 miljoen mensen (20%) leven in min of meer armoedige of minoritaire omstandigheden en zijn daarom kwetsbaar voor klimaatopwarming. Velen leven nog traditioneel en van het voedsel dat ze zelf voortbrengen en hebben zelf weinig middelen om zich aan te passen
Onder druk van de economische ontwikkeling accepteren we tot nu toe een langzame teloorgang van ons milieu, de biodiversiteit, de afname van natuurgebieden t.v.v. industrie en steden. Klimaatopwarming gaat de effecten daarvan versterken en versnellen. Tegen 2050 zal de helft van Europa bloot staan aan risico’s wegens hittegolven en overstromingen. Vooral voor ouderen, zwangere vrouwen, kinderen en minder bedeelden is dat zwaar en gevaarlijk.
Sommige effecten van de klimaatverandering zijn ook positief
- Sommige gebieden worden betere landbouwgebieden, bijv. wijn bij ons;
- Neveneffecten van klimaatmaatregelen zijn propere lucht, stilte, mentale gezondheid;
- Uitbreiding van zomerperiode met goede gevolgen voor toerisme, horeca…;
- Klimaatsamenwerking stimuleert multinationale samenwerking en EU coördinatie;
- Klimaatsamenwerking stimuleert inclusieve systemen voor besluitvorming door bevolking en gebruik van hun lokale kennis.