Supply Chain denken – Deel 3: De verstoorde Supply Chain

Risico management

Risico management was niet helemaal vergeten in SC planning. Er werd enkel geen rekening gehouden met al te drastische veranderingen. Met de effecten van een pandemie, waar nochtans regelmatig voor werd gewaarschuwd, of voor de gevolgen van een oorlog van Rusland tegen zijn beste klant werd geen rekening gehouden. Zijn er nog dergelijke verrassingen te verwachten?

Hier volgen enkele verstorende elementen op de effectieve werking van een SC.

Pandemie

Na heel wat waarschuwingen was het in december 2019 in Wuhan zover. Het SARS-Cov-2 virus was niet meer te stoppen. Het virus maakte gebruik van alle mogelijke paden in luchtvaart, scheepvaart en toerisme om zich via vele SC’s wereldwijd te verspreiden.

Overal ter wereld gingen medewerkers in SC activiteiten thuis werken indien mogelijk of met heel veel beschermende maatregelen als het niet anders kon. Denk aan medewerkers in magazijnen, vrachtwagenchauffeurs, bemanning op schepen. Ze moesten inderhaast bedachte procedures volgen die het functioneren van de SC bemoeilijkten.

De COVID19 aanpak van China, een aanpak van nultolerantie, is de strengste. Bij een virusuitbraak legt de overheid al vanaf een gering aantal besmettingen in steden een totale lockdown op. Ook nu nog. Gevolgen zijn dat medewerkers opgesloten worden in hun fabrieken of dat fabrieken stilvallen en dat havens plat gaan. De “fabriek van de wereld” levert dan tijdelijk niet meer! Juist op een moment dat wereldwijd klanten in lockdown meer goederen bestellen. Reders bestellen zelfs schepen die tot 24.000 containers kunnen vervoeren om aan de stijgende vraag te voldoen.

Door schommelingen in de “verwachte” vraag worden leveringen van chips aan de auto-industrie vervangen door extra leveringen aan gsm- en TV fabrikanten. Hierdoor ontbreken sommige componenten op de assemblagevloer of komen ze te laat. Daardoor gebeurt het dat een auto van € 50.000 niet geleverd kan worden omdat er een paar chips van € 5 ontbreken.

Groot gejubel in de tweede helft van 2021 als de wereld weer op gang komt. Maar wegens de plotse toename van de vraag, stijgen de energieprijzen onmiddellijk. Dat Chinese steden nog in lockdown gaan en daardoor bepaalde producten blijven ontbreken, zet hier en daar een domper op het feestje.

Oorlog

Met een inval in Oekraïne doet Rusland het ondenkbare. Onrechtstreeks wordt hierbij ook het Westen aangevallen, Ruslands beste klant voor gas en olie. Sancties van EU en VS moeten Rusland op andere ideeën brengen. Het effect is dubbel, sancties snijden in eigen vel én ze veroorzaken een dramatische stijging van de prijzen voor gas en olie. Rusland plukt langs die kant de vruchten van zijn agressie.

Dat dit gebeurt, is het gevolg van de complexe supply chain. Door de manier waarop de EU in zijn liberaliseringsgolf de prijzen voor elektriciteit liet berekenen – de kosten van de duurste productiemethode bepalen de uiteindelijke prijs aan klanten – ontspoort de elektriciteitsprijs. Gas wordt de duurste grondstof voor verwarming, productie van elektriciteit en voor cruciale grondstoffen als kunstmest. Dat is enkel in Europa. In de VS blijft die prijs laag wegens eigen grondstoffen en in China wegens aankoop van Russisch gas met grote kortingen. Bedrijven denken eraan delen van hun SC te verleggen naar andere continenten.

Maar er is meer aan de hand. Het on-transparant doorverkopen van grondstoffen en elektriciteit tussen traders zorgt voor veel speculatie. Grondstoffen gaan naar de meest biedende en niemand heeft zicht waar de woekerwinst blijft hangen.

Gevolg is dat door onzekerheid, prijsstijgingen van grondstoffen en een tekort aan werkkrachten door de groeiende economie na de pandemie de inflatie piekt op niveaus van de jaren ’70. In dit klimaat van dalende vraag komen de mammoet containerschepen die tijdens de pandemie besteld werden in de vaart.

Zowel snelle maatregelen om dure energieprijzen te compenseren als het structureel herzien van maatregelen die de laatste 30 jaar de SC beheersten, worden in deze context een hele klus!

Geopolitiek

In China stijgen de lonen langzaam tot hoogtes die vergelijkbaar zijn met de goedkoopste EU landen. China zet daarom in op innovatie. Bedrijven verplaatsen productie al langer naar landen als Bangladesh, Vietnam, Cambodia….

China wil in cruciale markten leider worden in de productie van zeldzamen aardmetalen als lithium en kobalt, halfgeleiders, e-commerce en Artificiële Intelligentie. Het wordt een regelrechte concurrent van de VS en EU. Bestaande handelsverdragen worden opgezegd, invoerheffingen worden aangepast en er worden nieuwe pacten gesloten met andere landen. De VS verbieden bedrijven de nieuwste technologieën uit te voeren aan China, op straffe van niet meer te mogen leveren in de VS. Van de weeromstuit “annexeert” China Hongkong en dreigt ook Taiwan te zullen binnenvallen.  Taiwan is met TSMC wereldwijd een belangrijke leverancier van micro elektronica.

Daarnaast zijn er een aantal economische realiteiten. Zo speelt de wet van vraag en aanbod in verschillende markten heel anders. In de energiemarkt is er weinig ruimte voor opslag en veel ruimte voor speculatie. De prijselasticiteit is erg scherp. Een klein (verwacht) tekort doet de prijs scherp stijgen. Een kleine hoop op (verwachte) leveringen doet die dan weer scherp dalen. Omdat er overal energie wordt gebruikt, komen deze prijsstijgingen in alle producten terecht. Wat dan weer de inflatie voedt. Omdat deze schommelingen in vraag en aanbod veroorzaakt zijn door oorlog en niet door een oververhitte economie weten ook economen niet goed welke richting het uitgaat en welke maatregelen effectief zullen zijn.

Kortom de “Koude Oorlog” tussen het Westen o.l.v. de VS en totalitaire staten als Rusland en China is terug in een nieuwe vorm. De EU zoekt naar een tussenpositie met een markt van 500 miljoen, veelal welstellende, burgers en consumenten.

De eerste tekenen zijn er al. Apple, die zo in China verankerd zit met zijn productie, heeft besloten om een deel van de nieuwe iPhone 14 direct in India te starten. “Made in China“ schuift op naar “Made in India”.

Milieu en klimaat

De EU, een regio met veel mensen op beperkte oppervlakte en relatief weinig natuur,  onderkent al langer de milieuproblematiek. Dat gaf aanleiding tot meerdere EU milieumaatregelen onder de naam “Natura 2000”. Natuurbehoud speelt veel minder in VS en Rusland en al helemaal niet in andere landen waar men vooruit wil.

In België en Nederland spelen nu bepaalde elementen op omdat de EU richtlijnen al te lang genegeerd werden, bijv. de uitstoot van stikstof. De productie van vlees en bijhorend veevoeder moet dringend herbekeken worden.

Dat klimaatverandering een probleem zou worden, weten we al van het begin van de 70er jaren uit vorige eeuw. Nu worden we geconfronteerd met de gevolgen. Het effect op de SC is niet te onderschatten. Orkanen en overstromingen zetten fabrieken en magazijnen onder water en spoelen spoorwegen weg. Droogte verstoort de productie van voedsel voor mens en dier. Windhozen duwen schepen in de rand van drukbevaren kanalen of op zandbanken; De scheepvaart en de bevoorrading in de SC wordt verstoord.

Verzekeringsmaatschappijen geven aan dat ze de kosten niet meer kunnen dragen voor deze risico’s. Verhogen van de premies helpt op korte termijn, maar is geen juist businessmodel op lange termijn.

Marktmacht

Door het vrij spel voor het opbouwen van SC’s ontstonden per marktsegment een beperkt aantal bedrijven met grote marktmacht. Zij bepalen hoe er in hun markt gewerkt wordt. Ze bepalen de prijs waartegen producten in die markt verkocht worden en zuigen het grootste deel van de winst uit die markt.

Dat is een tweesnijdend zwaard. Tot nu toe groeiden deze bedrijven uit tot een quasi monopolie. Ze maximaliseren hun winsten en dividenden voor hun aandeelhouders en minimaliseren de kosten voor materiaal en arbeid. Daarvoor zetten ze trends voor uitbesteden van taken aan onderaannemers die tegen lager lonen en kosten moeten werken voor basistaken. Ze beheersen technologische ontwikkelingen door hun grote projecten in samenwerking met leveranciers van machines en software. Overheden moeten op zoek naar maatregelen om hen een groter marktaandeel te bieden en vernieuwde SC’s milieu- en klimaatvriendelijk te maken.